Idlozi


Idlozi liyakwazi ukuziveza emuntwini ngezigameko ezithile ezingajwayelekanga. Kwesinye isikhathi kuvele kufike umuntu axoxe lawe indaba ezinkulu lezi ezikwethusayo ngoba ungazizwisisi. Kumbe ubone umuntu ethule zwi kube sengathi uyacabanga, kanti usevakatshelwe ngamadlozi akubo. Kwesinye isikhathi ungasukelwa ngumuntu akutshele izinkinga zakho ungazange umbuze njengalokho okwenzeka emasontweni eZayoni kanti lakhona uthunywe ngabaphansi.

Amadlozi ayakwazi ukuhambela abaphilayo ngokuletha umkhuhlane.

Kodwa ke akusiyo yonke imikhuhlane elethwa ngabadala. Kukhona ukugula okuzifikela ngokwendalo. Esikhathini esinengi lokho kugula kubangwa yikuguquka kwezikhathi zonyaka. (Krige, 165:228). Amadlozi ayabagulisa abantu kulo mhlaba, ngokubabamba ezithweni ezithile zomzimba ezifana lamehlo kumbe ngokukuvala ukukhuluma. Kuze kudingeke ukuthi kuyiwe esangomeni. Isangoma sifika simuphe umuntu umuthi othile ukuze athole ukuphila.

UMbiti. (1988 : 78-79) uthi ngenkolo yesizwe esimnyama nxa abantu bevelelwa yikugula noma ngamabhadi emdenini kuthiwa ngabaphansi abanze lokho. Kngenjalo kusuka kungabathakathi. Kuyinkolelo yabokhokho ukuthi imikhuhlane ngenye yezindlela amadlozi akhuluma ngayo. Kuyenzeka abaphansi benze izenzo ezithile ezikhombisayo ukuthi bazondile. Nxa kukhona insolo ezinjalo kudingeka kuphuthunywe enyangeni kungakonakali.

Nxa umntwana ekhala ubusuku bonke kuyinkolelo yamaNguni ukuthi ngabaphansi abamkhalisayo ngukumncweba. Kudingeka uyise walo mtwana amenzele isiko lakubo ngokumthunqisela ngezihlahla thizeni ezisetshenziswa kulowomdeni. Ikanti ngesinye isikhathi kudingeka kuhlatshwele abaphansi imbuzi noma inkomo ukuze baxole.(Vilakazi, 1986: 13-14).

Yingakho kuqakathekile ukuthi wonke umuntu azazi ukuthi isibongo sakhe ngesakobani ngoba indlela izinto zosiko ezenziwa ngayo ayifani chamatshi kuyoyonke imdeni. Njalo abadala kumele bafundise abantwana babo bengakadluli emhlabeni ukuze labo bantwana bangasali behlutshwa ngamadlozi. Yingakho kusiba lenkinga enkulu kulabo abayeyisayo imilayo yamadlozi ngoba ekugcineni nxa bevelelwa yinkinga bazithola bengasakwazi ukuthi kudingeka benzeni.

Zinengi izigameko ezingajwayelekanga ukwenzeka emhlabeni ezinhlobonhlobo amadlozi akhuluma ngazo emdenini lasezihlobeni zawo. Ukubona ithole lihlala lilala lapho unina esengwa kuyethusa. Kuvele kuzikhanyele ukuthi ngumhlola oyinkulumo yabaphansi. Imvu yisifuyo esaziwayo ukuthi asikhali uma siqunywa. Yingakho ukukhala kwemvu ngesikhathi iqunywa kungumhlola owesabekayo. Kwanyama yayo ayibe isadliwa iyalahlwa.

Kuqakathekile kakhulu ukuthi abantu bakuqonde ukuthi imizi esihlala kuyo akusiyo yethu. Leyo mizi ngeyabobabamkhulu yingakho kudingeka ukuthi ukuhamba kwethu kulawo magceke kuqonde kuthi thwi okuluthi lomkhonto. Akhona amanye amadlozi angalayezeliyo kuthi nxa konakele amane afike aveze umonakalo omkhulu ekhaya mhlawumbe kutshe umuntu okanye ephuke kokunye adutshulwe. Lokhu kwandise nxa kukhona iphutha ekhaya lezizigameko kuthiwa yimikhokha. (Msimang. 1991:22).

Inkunzi yenkomo yayikhangelwa kakhulu kuthi lapho yenza into engajwayelekile kuthiwe ibika okubi okungase kwehlele umnumzane womuzi. Abaphansi bayawuthumela umbiko ngenkunzi yenkomo. Nxa ibuya emhlambini emini izothi bunyalala esibayeni ibika ilumbo elibi eliqondene lomnumzane, kokunye angahle asweleke. Kuyinto embi futhi nxa inkunzi yenkomo ilwiswa ngenye iyikhiphele ngaphandle kwesibaya. Lokho kubika ukuthi izikhonkwane azisaqinanga. (Msimang. 1991:23). Inkomo ziligugu elikhulu kubobabamkhulu. Yingakho bakhetha inkunzi lapho belethe umbiko ozoxwayisa ekhaya. Njalo inkunzi ifana lobaba wesibaya emini kudingeka ibheke inkomo emadlelweni ibuye ihlanyele enkomeni sikhule isibaya.

Amadlozi awakuthandi ukuthi abantu bazenzele umathanda emizini yawo. Adinga inhlonipho enkulu ukuze konke kuhambe kuhle. Ayakwazi ukuziqondisela izigwegwe nxa kukhona okonakeleyo. Okubuhlungu yikuthi amadlozi aziqondisa ngendlela ebuhlungu lezo zigwegwe. Kudingeka abantu banyathele ngokukhulu ukuchophelela emizini yoyisemkhulu. Lokho kuyosiza ekutheni izinto ezibhalwe lapha ngenhla zigwemeke.

Comments